U não thứ phát: Nguyên nhân, triệu chứng và tiên lượng sống

Trong thực tế lâm sàng, u não thứ phát – hay còn gọi là ung thư di căn lên não – chiếm đến 10–30% tổng số bệnh nhân ung thư giai đoạn tiến triển, cao gấp nhiều lần so với u não nguyên phát. Điều đáng nói, đa số người bệnh chỉ phát hiện khi bệnh đã gây ra các triệu chứng rõ rệt như đau đầu dữ dội, yếu liệt hoặc rối loạn thị giác.

Từ góc nhìn chuyên môn, di căn não không phải là dấu hiệu “tức thời” mà là hậu quả của một quá trình lan rộng thầm lặng trong cơ thể. Khi tế bào ung thư từ phổi, gan, vú hoặc đại trực tràng thoát khỏi khối u nguyên phát, theo dòng máu di chuyển lên hệ thần kinh trung ương, chúng bắt đầu tạo nên các ổ di căn trong não.

Tìm hiểu chung về u não thứ phát

Ung thư não thứ phát thường được gọi là di căn não là tình trạng các tế bào ung thư từ cơ quan khác trong cơ thể lan tới não và hình thành khối u mới. Đây không phải là ung thư bắt đầu từ não, mà là hậu quả của quá trình lan rộng (di căn) từ các ung thư nguyên phát phổ biến như: ung thư phổi, ung thư vú, ung thư đại trực tràng và một số loại ung thư ác tính khác.

Khi các tế bào ung thư di căn lên não, chúng có thể tạo thành một hoặc nhiều khối u, gây chèn ép mô não lành, làm rối loạn hoạt động dẫn truyền thần kinh và tăng áp lực nội sọ. Do đó, người bệnh thường xuất hiện các triệu chứng như: đau đầu dai dẳng, buồn nôn, giảm tri giác, yếu liệt, rối loạn ngôn ngữ hoặc thay đổi hành vi. Mức độ nặng nhẹ phụ thuộc vào vị trí khối u, kích thước và tốc độ phát triển của chúng.

Trên thực tế, u não thứ phát phổ biến hơn u não nguyên phát tới 10 lần, và cũng là loại u não thường gặp nhất ở người trưởng thành. Điều trị di căn não luôn đòi hỏi sự phối hợp đa mô thức, bao gồm: phẫu thuật, xạ trị, hóa trị, thuốc nhắm trúng đích, miễn dịch trị liệu và kiểm soát triệu chứng.

Tuy nhiên, kinh nghiệm lâm sàng cho thấy rằng hiệu quả điều trị u não thứ phát phụ thuộc rất lớn vào khả năng kiểm soát ung thư nguyên phát. Nếu khối u ban đầu không được khống chế, việc điều trị các tổn thương di căn tại não thường khó đạt kết quả bền vững.

U não thứ phát thường được gọi là di căn não

Nguyên nhân gây u não thứ phát

U não thứ phát hình thành khi các tế bào ung thư từ cơ quan khác trong cơ thể tách khỏi khối u nguyên phát, di chuyển theo đường máu hoặc hệ bạch huyết và “đổ bộ” vào não. Khi những tế bào ác tính này trú ngụ trong mô não, chúng có thể phát triển thành một hoặc nhiều khối u mới, đây chính là hiện tượng di căn não hay còn gọi là u não thứ phát.

Một ví dụ điển hình: tế bào ung thư vú có thể lan lên não, tạo thành ung thư vú di căn não. Trường hợp này vẫn được phân loại là u não thứ phát, bởi nguồn gốc thực sự của tế bào ác tính vẫn là từ vú.

Những ai có nguy cơ mắc u não thứ phát?

Thống kê cho thấy khoảng 1/3 bệnh nhân ung thư sẽ phát triển di căn não trong quá trình bệnh diễn tiến. Nguy cơ này không giống nhau ở mọi độ tuổi: thường tăng mạnh sau 45 tuổi và đạt mức cao nhất ở những người trên 65 tuổi.

U não thứ phát xuất hiện ở nam và nữ với tỷ lệ tương đương. Tuy nhiên, có sự khác biệt về loại ung thư nguyên phát:

• Nam giới: ung thư phổi là nguồn di căn não phổ biến nhất.
• Nữ giới: ung thư vú đứng đầu trong các nguyên nhân gây di căn não.

Đặc biệt:

• Khoảng 50% trường hợp u não thứ phát bắt nguồn từ ung thư phổi.
• 10 – 15% bệnh nhân ung thư vú tiến triển sẽ gặp tình trạng di căn não.

Mặc dù bất kỳ ung thư nào cũng có khả năng di căn lên não, nhưng một số loại lại sở hữu xu hướng “ưa thích” mô não hơn những loại khác và đây chính là nhóm bệnh cần theo dõi sát sao.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ u não thứ phát

Những loại ung thư dưới đây có tỷ lệ di căn não cao hơn, do đặc điểm sinh học của tế bào ung thư và đường lan truyền:

• Ung thư phổi
• Ung thư vú
• Ung thư ruột kết (đại – trực tràng)
• Ung thư thận
• Ung thư hắc tố (melanoma) – loại được xem là “hung hãn”, với xu hướng di căn não mạnh hơn nhiều so với các ung thư thông thường.

Sự kết hợp giữa loại ung thư nguyên phát, mức độ tiến triển và tình trạng sức khỏe nền của người bệnh sẽ tác động trực tiếp đến khả năng hình thành u não thứ phát. Vì vậy, đánh giá sớm và theo dõi định kỳ đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc kiểm soát nguy cơ di căn não.

U não thứ phát là các tế bào di chuyển theo dòng máu đến não

Triệu chứng của u não thứ phát

Những biểu hiện của u não thứ phát thường xuất hiện song song với triệu chứng từ khối u nguyên phát ở nơi khác trong cơ thể. Khi tế bào ung thư di căn lên não, chúng gây tăng áp lực nội sọ và làm tổn thương các vùng chức năng của não, dẫn đến hàng loạt dấu hiệu đặc trưng. Việc nhận biết sớm giúp người bệnh thăm khám kịp thời và hạn chế nhiều biến chứng nguy hiểm.

Đau đầu

Đau đầu là biểu hiện xuất hiện ở khoảng một nửa bệnh nhân ngay từ giai đoạn đầu và đa số sẽ gặp ở những giai đoạn tiếp theo. Cơn đau thường tăng dần về mức độ, nhất là vào buổi sáng, khi ho hoặc khi thay đổi tư thế.

Khi áp lực nội sọ tăng, người bệnh có thể kèm theo:

• Cảm giác buồn nôn hoặc nôn
• Phù gai thị khi thăm khám đáy mắt

Nôn mửa

Nôn thường đi kèm với đau đầu. Ở người lớn, triệu chứng này diễn ra rải rác và mức độ khác nhau. Trong khi đó ở trẻ em, nôn có thể dữ dội, thậm chí “nôn vọt”. Đây là dấu hiệu cảnh báo áp lực nội sọ đã tăng đáng kể.

Suy giảm trạng thái tinh thần

Đây là triệu chứng đứng thứ hai sau đau đầu về mức độ phổ biến ở bệnh nhân u não thứ phát. Người bệnh có thể gặp:

• Giảm mức độ tỉnh táo
• Thay đổi hành vi, tính cách
• Khó tập trung, lú lẫn
• Nặng hơn có thể rơi vào tình trạng hôn mê

Những thay đổi này xảy ra do khối u chèn ép các vùng điều phối nhận thức hoặc làm rối loạn lưu thông dịch não tủy.

Co giật (động kinh)

Khoảng 33% bệnh nhân ghi nhận cơn co giật trước khi được chẩn đoán. Nguy cơ này tăng dần theo tuổi, đặc biệt ở nhóm trên 45.

Co giật có thể biểu hiện dưới dạng:

• Co giật toàn thể
• Cơn động kinh cục bộ
• Hoặc cơn cục bộ lan rộng thành toàn thể

Rối loạn chức năng thần kinh tùy vị trí khối u

Biểu hiện của u não thứ phát sẽ thay đổi tùy vào vị trí khối u di căn. Các dạng rối loạn có thể gồm:

• Rối loạn nội tiết
• Rối loạn vận động hoặc cảm giác
• Rối loạn ngôn ngữ
• Rối loạn thị giác
• Động kinh khu trú

Thống kê cho thấy 85% di căn não nằm ở đại não, còn15% ở tiểu não

Một số dấu hiệu gợi ý vị trí tổn thương:

• Liệt cơ thẳng ngoài - gợi ý tăng áp lực nội sọ chèn ép dây thần kinh số 6
• Liệt nửa người - do khối u đè ép cuống não đối bên
• Mất một phần thị trường - thường do tổn thương thùy chẩm
• Suy giảm ý thức - có thể do thoát vị não hoặc rối loạn chức năng thân não.

Xem thêm: 12 dấu hiệu ung thư não dễ nhận biết sớm

Phương pháp chẩn đoán và điều trị u não thứ phát

Các kỹ thuật xét nghiệm và chẩn đoán u não thứ phát

Việc chẩn đoán u não thứ phát đòi hỏi sự kết hợp giữa hình ảnh học hiện đại và đánh giá lâm sàng chuyên sâu. Mục tiêu là xác định chính xác vị trí, số lượng, đặc điểm khối u, đồng thời tìm kiếm nguồn gốc ung thư nguyên phát trong cơ thể.

Chụp cắt lớp vi tính (CT Scan): CT có hoặc không dùng thuốc cản quang thường là bước thăm dò đầu tiên khi nghi ngờ di căn não. Phương pháp này cho phép ghi nhận nhanh các tổn thương bất thường với nhiều lát cắt khác nhau của não bộ.

Chụp cộng hưởng từ (MRI): MRI có tiêm chất tương phản từ được xem là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán u não thứ phát. Hình ảnh thu được giúp bác sĩ đánh giá chi tiết kích thước, giới hạn, số lượng khối u và những ảnh hưởng liên quan như phù não hay tăng áp lực nội sọ.

Chẩn đoán mở rộng để tìm khối u nguyên phát: Khi phát hiện tổn thương nghi ngờ di căn, bác sĩ thần kinh – ung bướu có thể chỉ định thêm các xét nghiệm toàn thân như:

• CT ngực, bụng, chậu có cản quang
• Chụp xương
• X-quang phổi
• Nội soi dạ dày – đại tràng
• Xét nghiệm sinh hóa máu

Những xét nghiệm này nhằm xác định ổ ung thư ban đầu, vì hơn 80% trường hợp u não thứ phát xuất phát từ các cơ quan khác như phổi, vú, da (u hắc tố), thận… Việc xác định đúng nguồn gốc giúp xây dựng phác đồ điều trị chính xác và hiệu quả hơn.

Xem thêm: Các phương pháp chẩn đoán ung thư não hiện nay

Các phương pháp điều trị u não thứ phát hiệu quả hiện nay

Điều trị u não thứ phát thường bao gồm sự phối hợp đa mô thức giữa thuốc, phẫu thuật và xạ trị. Mục tiêu điều trị không chỉ là kiểm soát khối u trong não mà còn kiểm soát ổ ung thư nguyên phát và kéo dài thời gian sống cho người bệnh.

Điều trị nội khoa không dùng hóa trị: Nhóm thuốc này giúp kiểm soát triệu chứng, thường gặp nhất là:

• Thuốc giảm đau, giảm đau đầu do tăng áp lực nội sọ
• Thuốc chống động kinh
• Thuốc giảm phù não (corticosteroid)

Những thuốc này giúp người bệnh cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống và làm giảm các biểu hiện khó chịu do khối u gây ra.

Hóa trị liệu: Hóa trị tấn công vào các tế bào ung thư phân chia nhanh, nhờ đó làm chậm tiến triển bệnh tại não và các cơ quan khác. Một số phác đồ có thể tác động toàn thân, giúp kiểm soát đồng thời nhiều vị trí di căn.

Phẫu thuật: Phẫu thuật đóng vai trò quan trọng trong một số trường hợp, đặc biệt khi khối u lớn, gây chèn ép hoặc chỉ có 1–2 vị trí di căn có thể tiếp cận được.
Nhờ sự phát triển của:

• Hệ thống định vị thần kinh
• MRI trong mổ
• Kỹ thuật gây mê hiện đại

Bác sĩ phẫu thuật thần kinh có thể loại bỏ khối u với rủi ro thấp, đồng thời giúp bệnh nhân sớm tiếp tục điều trị bổ trợ như xạ trị hay hóa trị. Phẫu thuật thường được cân nhắc khi lợi ích giảm triệu chứng vượt trội so với nguy cơ.

Xạ trị

Xạ trị là phương pháp không thể thiếu trong điều trị u não thứ phát. Hai lựa chọn phổ biến:

• Xạ trị toàn bộ não (WBRT): phù hợp khi có nhiều vị trí di căn.
• Xạ trị định vị (SRS/Gamma Knife): áp dụng khi có ≤4 khối u nhỏ dưới 3 cm. Phương pháp này cho phép chiếu tia chính xác vào khối u, bảo vệ tối đa mô não lành.

Sự kết hợp linh hoạt giữa các phương pháp trên giúp tối ưu hiệu quả điều trị và kéo dài thời gian sống cho bệnh nhân.

Xem thêm: Hướng dẫn các phương pháp điều trị ung thư não hiệu quả

Chế độ sinh hoạt và phòng ngừa u não thứ phát

Thói quen sinh hoạt giúp hỗ trợ người bệnh u não thứ phát

Hiện nay, không có một chế độ sinh hoạt đặc biệt nào có thể làm chậm hay ngăn chặn sự tiến triển của u não thứ phát. Tuy nhiên, việc duy trì lối sống khoa học lại đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường sức khỏe tổng thể, giảm nguy cơ biến chứng trong quá trình điều trị và giúp cơ thể đáp ứng tốt hơn với phác đồ.

Một số nguyên tắc cơ bản người bệnh nên áp dụng:

• Duy trì chế độ dinh dưỡng cân bằng: Bổ sung đủ chất đạm, vitamin, khoáng chất và chất xơ giúp hỗ trợ hệ miễn dịch và cải thiện thể trạng.
• Ngủ đủ giấc & nghỉ ngơi hợp lý: Giấc ngủ chất lượng giúp cơ thể hồi phục và giảm mệt mỏi do điều trị.
• Hoạt động thể chất nhẹ nhàng: Các bài tập như đi bộ, yoga, hít thở sâu giúp tăng tuần hoàn máu và cải thiện sức khỏe tinh thần.
• Giữ tinh thần thoải mái: Stress kéo dài có thể ảnh hưởng đến khả năng hồi phục; người bệnh nên tìm kiếm sự hỗ trợ tinh thần từ gia đình, bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý.

Những thói quen này không chữa được u não, nhưng giúp người bệnh duy trì thể trạng tối ưu, từ đó hạn chế phần nào những tác động tiêu cực trong quá trình điều trị u não thứ phát.

Điều trị tích cực giúp hạn chế u não thứ phát

Phương pháp phòng ngừa u não thứ phát hiệu quả

U não thứ phát bản chất là khối u di căn từ một ung thư nguyên phát ở cơ quan khác, vì vậy không có một biện pháp phòng ngừa trực tiếp nào cho loại u này. Cách hiệu quả nhất để giảm nguy cơ xuất hiện u não thứ phát là:

• Phát hiện sớm ung thư nguyên phát: Tầm soát định kỳ theo từng nhóm nguy cơ giúp chẩn đoán bệnh ngay từ giai đoạn đầu – khi ung thư chưa kịp lan đến não hoặc các cơ quan khác.
• Điều trị kịp thời và đúng phác đồ: Tuân thủ chặt chẽ hướng dẫn của bác sĩ là yếu tố quyết định giúp kiểm soát hiệu quả tế bào ung thư, giảm nguy cơ ung thư tiến triển đến giai đoạn di căn.
• Theo dõi sức khỏe sau điều trị: Tái khám đúng hẹn, chụp chiếu định kỳ giúp phát hiện sớm dấu hiệu bất thường, từ đó can thiệp ngay nếu có nguy cơ di căn não.

Tóm lại, chìa khóa trong phòng ngừa u não thứ phát nằm ở việc quản lý tốt ung thư nguyên phát, kết hợp lối sống lành mạnh và tuân thủ phác đồ điều trị.

Kết luận

U não thứ phát là một thách thức y khoa lớn, nhưng không phải là “bất khả kháng”. Việc nhận biết sớm triệu chứng, chẩn đoán kịp thời và điều trị đa mô thức giúp bệnh nhân: Giảm đau và triệu chứng thần kinh, nâng cao chất lượng sống, kéo dài thời gian sống một cách đáng kể. Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu nghi ngờ u não thứ phát, hãy liên hệ ngay bác sĩ chuyên khoa thần kinh hoặc trung tâm ung bướu uy tín để được tư vấn, chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Bên cạnh đó, nếu bạn muốn hiểu sâu hơn về các bệnh lý ung thư cũng như các kiến thức hữu ích về sức khỏe, hãy truy cập vào fanpage Thuocungthu.net - Hiểu bệnh, hiểu thuốc để cập nhật những thông tin y khoa chính thống cũng như các mẹo bảo vệ sức khỏe.

Các câu hỏi thường gặp (FAQ)

U não thứ phát có nguy hiểm hơn u não nguyên phát không?

Thường nguy hiểm hơn do đa ổ di căn và liên quan đến ung thư nguyên phát. Tuy nhiên, phát hiện sớm và điều trị kịp thời vẫn giúp cải thiện tiên lượng.

Bệnh có di truyền không?

U não thứ phát không di truyền trực tiếp, nhưng nguy cơ tăng nếu người bệnh có tiền sử gia đình mắc ung thư nguyên phát.

Khi nào cần đi khám ngay?

• Đau đầu dữ dội, nôn ói, yếu liệt tay/chân, mất thăng bằng, rối loạn thị giác.
• Xuất hiện co giật lần đầu.
• Triệu chứng mới hoặc tăng nhanh ở người từng có tiền sử ung thư.