Ung thư não di căn: Biểu hiện, mức độ nguy hiểm và hướng điều trị

Ung thư não di căn là một trong những biến chứng nguy hiểm nhất của bệnh ung thư, khi tế bào ác tính từ các cơ quan khác di chuyển đến não, hình thành khối u thứ phát. Theo thống kê của Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (American Cancer Society, 2023), khoảng 20–40% bệnh nhân ung thư giai đoạn tiến triển sẽ xuất hiện di căn lên não. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng thần kinh mà còn làm giảm chất lượng sống và tiên lượng sống của người bệnh.

Bài viết này, Thuốc Ung Thư sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về ung thư não di căn, từ khái niệm, nguyên nhân, triệu chứng, mức độ nguy hiểm, đến các phương pháp chẩn đoán và điều trị mới nhất. Mục tiêu là giúp người đọc, từ bệnh nhân đến người thân, có kiến thức rõ ràng để nhận diện sớm, lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp và nâng cao chất lượng chăm sóc.

Ung thư não di căn là gì?

Khái niệm ung thư não di căn

Ung thư não di căn là tình trạng các tế bào ung thư nguyên phát từ cơ quan khác (như phổi, vú, thận, da – melanoma) di chuyển qua máu hoặc hệ bạch huyết đến não và hình thành khối u thứ phát. Khối u này có thể nằm ở bất kỳ vùng nào của não, từ vỏ não, tiểu não đến thân não, gây ra những triệu chứng thần kinh đa dạng.

Điểm khác biệt quan trọng so với ung thư não nguyên phát là:

• Ung thư não di căn thường nhiều ổ, trong khi ung thư não nguyên phát thường chỉ một khối u chính.
• Nguyên nhân xuất phát từ ung thư khác trong cơ thể, không phát sinh trực tiếp từ tế bào não.

Khác biệt giữa ung thư não nguyên phát và di căn

Tiêu chí	Ung thư não nguyên phát	Ung thư não di căn
Nguồn gốc	Tế bào não	Tế bào ung thư từ cơ quan khác
Số lượng khối u	Thường 1	Có thể nhiều ổ
Triệu chứng	Thường khu trú	Phụ thuộc vào vị trí di căn và số lượng
Tiên lượng	Thay đổi theo loại u	Thường xấu hơn do ảnh hưởng của bệnh nguyên phát
Điều trị	Phẫu thuật, xạ trị, hóa trị theo u não	Kết hợp điều trị u nguyên phát và điều trị não

Những loại ung thư thường di căn lên não

Các loại ung thư phổ biến có nguy cơ di căn lên não bao gồm:

• Ung thư phổi: 30–50% trường hợp di căn não.
• Ung thư vú: 10–30% trường hợp.
• Melanoma (ung thư da ác tính): 20–40%.
• Ung thư thận và đường tiêu hóa: tỉ lệ thấp hơn nhưng vẫn nguy hiểm.

Điều này lý giải tại sao bệnh nhân ung thư phổi và vú cần theo dõi thần kinh thường xuyên, ngay cả khi khối u nguyên phát đã được kiểm soát.

Các loại ung thư não di căn trong đó có ung thư phổi

Nguyên nhân và cơ chế hình thành ung thư não di căn

Cách tế bào ung thư lan truyền đến não

Tế bào ung thư di căn lên não thông qua hai con đường chính:

• Qua máu (hematogenous spread): Các tế bào ung thư xâm nhập vào mạch máu, đi theo dòng máu đến não, đặc biệt là các vùng giàu mạch máu như vỏ não, tiểu não.
• Qua dịch bạch huyết: Ít phổ biến hơn, nhưng vẫn xảy ra, đặc biệt với các khối u nguyên phát gần hệ bạch huyết não – màng não.

Yếu tố làm tăng nguy cơ di căn não

• Bệnh nhân ung thư giai đoạn muộn hoặc tái phát
• Khối u ác tính cao, có khả năng xâm lấn mạch máu
• Tuổi tác: Người trên 50 tuổi dễ bị di căn não hơn
• Đặc điểm sinh học của tế bào ung thư, như ung thư phổi loại nhỏ (small cell lung cancer) có nguy cơ di căn cao
• Kháng trị hoặc thất bại điều trị nguyên phát

Các vị trí trong não thường bị di căn

• Vỏ não: khoảng 80% các khối u di căn, đặc biệt là thuỳ trán và thuỳ thái dương
• Tiểu não: chiếm 15–20%, gây rối loạn thăng bằng, chóng mặt
• Thân não: hiếm hơn, nhưng nguy hiểm vì liên quan trực tiếp đến các chức năng sống
• Đa ổ: Một số bệnh nhân có nhiều khối u, phân bố ở nhiều vùng não khác nhau

Xem thêm: Nguyên nhân ung thư não: Các yếu tố nguy cơ phổ biến

Triệu chứng của ung thư não di căn

Triệu chứng rất đa dạng, phụ thuộc vào vị trí và kích thước khối u. Nhận biết sớm là yếu tố quan trọng để cải thiện tiên lượng.

Triệu chứng thần kinh phổ biến

• Đau đầu: Thường tăng vào buổi sáng hoặc khi thay đổi tư thế
• Buồn nôn và nôn: Kèm theo tăng áp lực nội sọ
• Thay đổi thị giác, thính giác: Mờ mắt, nhìn đôi, giảm thính lực
• Yếu liệt nửa người, tê tay chân

Dấu hiệu cảnh báo khẩn cấp

• Co giật hoặc động kinh mới xuất hiện
• Rối loạn ý thức hoặc lú lẫn nhanh
• Mất khả năng điều khiển vận động, ngôn ngữ

Ví dụ thực tế: Một bệnh nhân nữ 58 tuổi, ung thư vú giai đoạn IV, xuất hiện đau đầu dữ dội và co giật; chẩn đoán MRI phát hiện 3 khối u di căn tiểu não và vỏ não trái. Nhờ phát hiện sớm, bệnh nhân được xạ trị định vị kết hợp hóa trị toàn thân, cải thiện triệu chứng thần kinh rõ rệt.

Triệu chứng theo vị trí tổn thương

• Thuỳ trán: Rối loạn hành vi, khó tập trung
• Thuỳ thái dương: Giảm trí nhớ, khó diễn đạt ngôn ngữ
• Tiểu não: Mất thăng bằng, đi lại khó khăn
• Thân não: Khó nuốt, nói khó, yếu tay chân hai bên

Nhận diện các dấu hiệu này giúp bác sĩ định hướng chẩn đoán hình ảnh nhanh chóng, tránh trì hoãn điều trị.

Đau đầu là triệu chứng của ung thư não di căn

Xem thêm: 12 dấu hiệu ung thư não dễ nhận biết sớm

Ung thư não di căn có nguy hiểm không?

Có, ung thư não di căn là một trong những biến chứng nặng nề nhất của ung thư, bởi nó ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương, nơi kiểm soát hầu hết các chức năng sống. Mức độ nguy hiểm phụ thuộc vào số lượng khối u, vị trí, tốc độ tăng trưởng và bệnh nguyên phát.

Ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương

• Giảm khả năng vận động, phối hợp cơ thể
• Rối loạn nhận thức, trí nhớ và ngôn ngữ
• Tăng áp lực nội sọ gây đau đầu dữ dội, buồn nôn
• Nguy cơ co giật và động kinh

Biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra

• Huyết áp não tăng cao: dẫn đến phù não, hôn mê
• Liệt nửa người hoặc toàn thân
• Rối loạn hô hấp hoặc tuần hoàn khi thân não bị tổn thương
• Tác động tâm lý nghiêm trọng, bao gồm trầm cảm và lo âu

Tiên lượng sống

Theo Mayo Clinic (2023), tiên lượng sống trung bình của bệnh nhân ung thư não di căn dao động từ 3–15 tháng, tùy thuộc loại ung thư nguyên phát, số lượng khối u, đáp ứng điều trị và tình trạng sức khỏe chung. Ví dụ: bệnh nhân ung thư phổi nhỏ tế bào di căn lên não thường có tiên lượng xấu hơn so với bệnh nhân ung thư vú di căn.

Chẩn đoán ung thư não di căn

Chẩn đoán ung thư não di căn bao gồm đánh giá triệu chứng lâm sàng và thực hiện các xét nghiệm hình ảnh như chụp MRI (thường là tiêu chuẩn vàng) và chụp CT. Ngoài ra, có thể cần sinh thiết để xác định chính xác và xét nghiệm toàn thân như PET-CT để tìm ung thư nguyên phát. 

Khám thần kinh

• Đánh giá tình trạng vận động, phản xạ, phối hợp cơ thể
• Kiểm tra thị giác, thính giác, khả năng ngôn ngữ
• Phát hiện sớm những dấu hiệu cảnh báo khẩn cấp

Chẩn đoán hình ảnh

• MRI não: Phương pháp chuẩn, phát hiện chính xác vị trí, kích thước và số lượng khối u
• CT scan: Thường dùng khi MRI không khả thi
• PET-CT: Xác định mối liên quan giữa u nguyên phát và di căn

Sinh thiết và xét nghiệm chuyên sâu

• Sinh thiết chỉ định khi cần xác định loại tế bào ung thư
• Xét nghiệm máu và phân tử giúp lựa chọn điều trị nhắm mục tiêu

Theo Hiệp hội Ung thư Châu Âu (ESMO, 2022), phối hợp MRI với PET-CT giúp tăng độ chính xác chẩn đoán lên 90–95%, đặc biệt với các khối u nhỏ.

Xem thêm: Các phương pháp chẩn đoán ung thư não hiện nay

Điều trị ung thư não di căn

Điều trị ung thư não di căn bao gồm nhiều phương pháp, thường kết hợp cả điều trị tại chỗ và toàn thân. Các phương pháp chính bao gồm xạ trị (xạ toàn bộ não hoặc xạ phẫu định vị - SRS), phẫu thuật (nếu khối u có thể tiếp cận), hóa trị, liệu pháp miễn dịch, điều trị nhắm đích, và điều trị kiểm soát triệu chứng bằng thuốc như steroid và thuốc chống động kinh. 

Các phương pháp điều trị chính

Xạ trị

• Xạ trị toàn bộ não (WBRT): Chiếu tia xạ vào toàn bộ não để tiêu diệt các tế bào ung thư di căn. Phương pháp này thường được chỉ định khi có nhiều khối u hoặc khối u ở vị trí khó phẫu thuật.
• Xạ phẫu định vị (SRS): Là phương pháp xạ trị tập trung liều cao, chính xác vào khối u nhỏ và có thể thực hiện trong một hoặc vài lần điều trị.
• Kết hợp: Bác sĩ có thể kết hợp hai phương pháp xạ trị trên để tăng hiệu quả. 

Phẫu thuật

• Phẫu thuật là lựa chọn nếu khối u nằm ở vị trí dễ tiếp cận, nhằm loại bỏ càng nhiều tế bào ung thư càng tốt và giảm áp lực lên não.
• Phương pháp này thường được áp dụng cho di căn đơn ổ và có thể cần kết hợp xạ trị toàn bộ não sau phẫu thuật để giảm nguy cơ tái phát. 

Hóa trị, liệu pháp miễn dịch và điều trị nhắm đích

• Hóa trị: Sử dụng thuốc để tiêu diệt tế bào ung thư. Hiệu quả có thể bị hạn chế do hàng rào máu não, nhưng có thể cải thiện nếu dùng các thuốc có khả năng đi qua hàng rào này.
• Liệu pháp miễn dịch: Có thể được sử dụng để giảm nhẹ triệu chứng và kéo dài sự sống.
• Điều trị nhắm đích: Áp dụng nếu khối u có đặc điểm đột biến gen phù hợp. Các loại thuốc này có thể đi qua hàng rào máu não để tiêu diệt khối u. 

Điều trị triệu chứng

• Thuốc steroid: Giảm sưng và phù nề xung quanh khối u, giúp giảm nhẹ triệu chứng thần kinh.
• Thuốc chống động kinh: Ngăn ngừa hoặc kiểm soát các cơn co giật nếu có.
• Phục hồi chức năng: Bao gồm tập vận động và ngôn ngữ để hỗ trợ khả năng vận động và giao tiếp của bệnh nhân.
• Giảm đau: Sử dụng thuốc để kiểm soát các cơn đau do bệnh gây ra. 

Có nhiều phương pháp điều trị ung thư não di căn

Chế độ chăm sóc cho bệnh nhân ung thư não di căn

Chế độ chăm sóc cho bệnh nhân ung thư não di căn tập trung vào việc quản lý triệu chứng, dinh dưỡng và hỗ trợ tinh thần. Điều này bao gồm việc tuân thủ chặt chẽ phác đồ điều trị của bác sĩ, đảm bảo chế độ ăn mềm, dễ tiêu hóa và chia nhỏ bữa ăn để bổ sung dinh dưỡng. Đồng thời, người chăm sóc cần tạo không gian sống thoải mái, hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân và theo dõi sát sao các dấu hiệu bất thường để can thiệp kịp thời. 

Chăm sóc thể chất

Dinh dưỡng:

• Ưu tiên thực phẩm mềm, dễ tiêu hóa như súp, cháo, sinh tố, thức ăn lỏng.
• Chia nhỏ bữa ăn (tối thiểu 6 bữa/ngày) và thêm các bữa phụ như sữa hoặc sản phẩm dinh dưỡng khác.
• Cung cấp đủ protein để hỗ trợ tái tạo mô và tăng cường sức mạnh cơ bắp, tránh kiêng khem không cần thiết.
• Bổ sung thực phẩm giàu vitamin, khoáng chất, chất chống oxy hóa (cam, quýt, táo, việt quất) và omega-3 (cá biển).
• Hạn chế thực phẩm cay nóng, chiên, nướng có độ cứng cao, và các chất kích thích như rượu, bia, thuốc lá.

Kiểm soát triệu chứng:

• Theo dõi và tuân thủ dùng thuốc giảm đau, thuốc chống động kinh theo chỉ định của bác sĩ.
• Giúp bệnh nhân thay đổi tư thế nằm đầu cao để giảm áp lực nội sọ và hỗ trợ hô hấp.
• Chăm sóc da cẩn thận, đặc biệt là vùng da sau xạ trị, tránh dùng các sản phẩm nóng lạnh mà không có chỉ định của bác sĩ.
• Thực hiện vật lý trị liệu để duy trì khả năng vận động. 

Hỗ trợ tinh thần và tâm lý

Tạo không gian thoải mái:

• Đảm bảo môi trường sống sạch sẽ, thoáng đãng và yên tĩnh.
• Thường xuyên trò chuyện, lắng nghe, và khích lệ tinh thần bệnh nhân.

Hỗ trợ tâm lý:

• Giúp bệnh nhân đối mặt với bệnh tật, tránh thảo luận các vấn đề tiêu cực.
• Khuyến khích tham gia các hoạt động tinh thần như nghe nhạc, đọc sách, hoặc các liệu pháp như yoga, thiền định (nếu có thể).

Hỗ trợ người thân:

• Chăm sóc giảm nhẹ cũng cần chú ý đến tình hình kinh tế, sức khỏe và tâm lý của người thân trong gia đình. 

Kết luận

Ung thư não di căn là biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng trực tiếp đến thần kinh và tiên lượng sống. Nhận biết sớm các triệu chứng, lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp, kết hợp chăm sóc toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần sẽ giúp cải thiện chất lượng sống đáng kể. Người bệnh và gia đình nên tìm đến các cơ sở chuyên khoa uy tín, phối hợp bác sĩ để xây dựng kế hoạch điều trị toàn diện. Điều trị sớm và đúng cách là chìa khóa nâng cao hiệu quả, giảm đau và kéo dài thời gian sống.

Bên cạnh đó, nếu bạn muốn hiểu sâu hơn về các bệnh lý ung thư cũng như các kiến thức hữu ích về sức khỏe, hãy truy cập vào fanpage Thuocungthu.net - Hiểu bệnh, hiểu thuốc để cập nhật những thông tin y khoa chính thống cũng như các mẹo bảo vệ sức khỏe.

Các câu hỏi thường gặp (FAQ) về ung thư não di căn

Ung thư não di căn sống được bao lâu?
Tiên lượng trung bình 3–15 tháng, tùy loại ung thư nguyên phát, số lượng khối u, sức khỏe tổng thể.

Có chữa khỏi ung thư não di căn không?
Hiện tại chưa có phương pháp chữa khỏi, nhưng điều trị phối hợp giúp kéo dài sống và cải thiện chất lượng sống.

Di căn não có nên mổ không?
Phẫu thuật thích hợp khi khối u đơn lẻ, chức năng não còn tốt, giúp giảm áp lực và triệu chứng thần kinh.

Xạ trị di căn não có nguy hiểm không?
Xạ trị định vị nguy cơ thấp, xạ trị toàn não có thể gây mệt mỏi, rối loạn trí nhớ tạm thời.