Mối liên hệ giữa ung thư não và động kinh

Ung thư não và động kinh là hai bệnh lý thần kinh nghiêm trọng, nhưng không phải ai cũng biết rằng chúng có mối liên hệ chặt chẽ. Trên thực tế, động kinh là một trong những triệu chứng phổ biến nhất ở bệnh nhân ung thư não, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng sống, khả năng vận động, trí nhớ và tâm lý. Theo thống kê từ American Brain Tumor Association, gần 50–60% bệnh nhân u thần kinh đệm ác tính sẽ trải qua ít nhất một cơn động kinh trong quá trình bệnh.

Bài viết này, Thuốc Ung Thư sẽ tổng hợp kiến thức chuyên môn từ y văn, kết hợp kinh nghiệm thực tiễn lâm sàng nhằm giúp bạn đọc hiểu rõ mối liên hệ giữa ung thư não và động kinh, từ đó chủ động hơn trong việc theo dõi và chăm sóc người bệnh.

Tổng quan về ung thư não và động kinh

Ung thư não là gì? Phân loại và đặc điểm

Ung thư não là tình trạng xuất hiện khối u bất thường trong nhu mô não, màng não hoặc các cấu trúc liên quan. Tùy vào nguồn gốc, có thể chia thành:

• U não nguyên phát: bắt đầu trong não, phổ biến nhất là u thần kinh đệm (glioma), u màng não (meningioma), u tế bào sao (astrocytoma).
• U não di căn: ung thư từ cơ quan khác (phổi, vú, da…) lan lên não.

Đặc điểm của khối u não:

• Phát triển chèn ép mô não xung quanh
• Gây phù não
• Cản trở lưu thông dịch não tủy
• Ảnh hưởng trực tiếp hoạt động dẫn truyền thần kinh
• Các yếu tố này cũng chính là nguyên nhân làm gia tăng nguy cơ động kinh.

Động kinh là gì? Cơ chế hình thành cơn động kinh

Động kinh là tình trạng hoạt động điện bất thường trong não, dẫn đến rối loạn ý thức, co giật hoặc hành vi bất thường. Cơn động kinh hình thành khi:

• Các tế bào thần kinh bị kích thích quá mức
• Sự dẫn truyền tín hiệu trong não bị rối loạn
• Vùng não tổn thương tạo ra “ổ kích thích” gây phóng điện đột ngột
• Ở bệnh nhân ung thư não, hiện tượng này càng dễ xảy ra do những thay đổi bệnh lý trong cấu trúc mô não.

Động kinh là tình trạng hoạt động điện bất thường trong não

Vì sao cần nghiên cứu mối liên hệ giữa ung thư não và động kinh?

Hiểu rõ mối liên hệ giữa ung thư não và động kinh giúp:

• Phát hiện sớm u não thông qua triệu chứng co giật bất thường
• Đánh giá mức độ bệnh dựa vào tần suất động kinh
• Điều trị tối ưu bằng cách giảm cả khối u và số cơn động kinh
• Nâng cao chất lượng sống, giảm nguy hiểm khi lên cơn

Ở nhiều bệnh nhân, động kinh là dấu hiệu đầu tiên khiến họ đi khám, từ đó phát hiện khối u kịp thời.

Vì sao ung thư não gây động kinh? Cơ chế hình thành cơn co giật

Mối liên hệ giữa ung thư não và động kinh không phải ngẫu nhiên. Nhiều nghiên cứu thần kinh học chỉ ra rằng hơn 70% cơn động kinh ở bệnh nhân u não xuất phát từ những thay đổi cấu trúc và hóa học trong mô não. Dưới đây là các cơ chế chính:

Sự chèn ép và phá hủy mô não

Khối u, dù nhỏ hay lớn, đều có thể chèn ép mô não lành, dẫn đến:

• Tổn thương tế bào thần kinh
• Rối loạn hoạt động dẫn truyền
• Tạo ra vùng “kích thích bất thường” gây động kinh

Theo Word Health Organization cho biết, các khối u nằm ở thùy thái dương và thùy trán có nguy cơ gây động kinh cao nhất, vì đây là những vùng điều khiển hành vi, cảm xúc và vận động.

Sự tăng áp lực nội sọ

Khối u phát triển gây tăng áp lực nội sọ, kích hoạt cơn động kinh thông qua:

• Giảm lưu lượng máu não
• Thiếu oxy mô não
• Kích thích phản xạ thần kinh bất thường

Triệu chứng thường đi kèm: đau đầu dữ dội, buồn nôn, co giật.

Phù não làm rối loạn dẫn truyền thần kinh

Phù não quanh u là nguyên nhân hàng đầu gây co giật. Khi nước tích tụ trong mô não:

• Khoảng cách giữa các tế bào bị thay đổi
• Các chất dẫn truyền (ion Na+, K+, Ca2+) bị rối loạn
• Dễ tạo ra ổ điện đột ngột

Nhiều bệnh nhân sau khi dùng corticosteroid giảm phù não đã giảm tần suất động kinh đáng kể.

Tế bào ung thư gây mất cân bằng điện giải trong não

Tế bào ung thư hoạt động bất thường, tiết ra các chất gây:

• Tăng glutamate – chất kích thích thần kinh mạnh
• Rối loạn trao đổi ion K+
• Truyền tín hiệu hỗn loạn

Các yếu tố này làm tăng khả năng xuất hiện cơn động kinh dù khối u nhỏ.

Chẩn đoán động kinh ở bệnh nhân ung thư não

Chẩn đoán động kinh ở bệnh nhân ung thư não bao gồm thăm khám lâm sàng, kết hợp với các xét nghiệm hình ảnh như chụp MRI não (phương pháp chính) để xác định vị trí và bản chất của khối u, cùng với điện não đồ (EEG) để đánh giá hoạt động điện của não. Bác sĩ cũng sẽ xem xét bệnh sử, các triệu chứng lâm sàng, xét nghiệm máu và trong một số trường hợp có thể cần đến sinh thiết để xác định chính xác nguyên nhân.

Khám lâm sàng và bệnh sử

• Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng đã xảy ra (đau đầu, thay đổi thị lực, cảm giác, hành vi, v.v.).
• Đánh giá các dấu hiệu thần kinh, khả năng giữ thăng bằng, phối hợp, phản xạ, thị giác và thính giác.
• Chỉ định xét nghiệm máu để tìm dấu hiệu bất thường liên quan đến khối u hoặc các rối loạn khác.

Chụp chiếu hình ảnh

• Chụp MRI não: Đây là phương pháp quan trọng nhất, giúp phát hiện khối u, xác định vị trí, kích thước và mức độ ảnh hưởng đến não. MRI có độ phân giải cao và giúp phát hiện các bất thường cấu trúc như khối u, dị tật, sẹo.
• Chụp CT sọ não: Có thể được sử dụng để đánh giá nhanh tình trạng khẩn cấp, đặc biệt nếu nghi ngờ xuất huyết hoặc chấn thương sọ não.

Tạp chí Radiology ghi nhận rằng 80% ổ động kinh có thể xác định qua MRI nếu được thực hiện đúng kỹ thuật (MRI 3.0 Tesla).

Điện não đồ (EEG)

• EEG ghi lại hoạt động điện của não và giúp xác nhận chẩn đoán động kinh, đặc biệt là trong các trường hợp triệu chứng lâm sàng không rõ ràng.
• Nó cũng giúp phân biệt động kinh với các tình trạng khác như đột quỵ hoặc các bệnh lý não bộ khác.

Xét nghiệm loại trừ các nguyên nhân khác

Một số trường hợp co giật không phải do khối u mà do:

• Rối loạn điện giải (hạ natri, hạ canxi)
• Tác dụng phụ của thuốc
• Nhiễm trùng

Các xét nghiệm đi kèm có thể gồm: ion đồ, công thức máu, chức năng gan thận, nội tiết.

Chẩn đoán động kinh ở bệnh nhân ung thư não

Điều trị động kinh ở bệnh nhân ung thư não

Điều trị hiệu quả cần song song hai hướng: kiểm soát cơn động kinh và điều trị triệt để khối u.

Sử dụng thuốc chống động kinh (AEDs)

Các thuốc thường dùng:

• Levetiracetam – an toàn, ít tương tác thuốc
• Valproate – hiệu quả với nhiều loại cơn động kinh
• Phenytoin – dùng trong trường hợp cấp cứu
• Lamotrigine, Topiramate – dùng khi điều trị lâu dài

Ưu tiên trong u não: Các hướng dẫn của American Academy of Neurology khuyến nghị không dùng phenytoin kéo dài vì tương tác với thuốc hóa trị. Thay vào đó, Levetiracetam là lựa chọn hàng đầu.

Lưu ý khi dùng AEDs:

• Không tự ý ngừng thuốc
• Theo dõi men gan, công thức máu
• Điều chỉnh liều nếu bệnh nhân đang hóa trị hoặc xạ trị

Điều trị nguyên nhân – Điều trị u não

Không thể kiểm soát động kinh triệt để nếu chỉ điều trị triệu chứng. Bởi vậy, xử lý khối u là bước cực kỳ quan trọng.

1. Phẫu thuật u não

• Loại bỏ tối đa khối u
• Giảm chèn ép
• Tăng cơ hội giảm cơn co giật
• Giảm áp lực nội sọ

Nghiên cứu của Journal of Neurosurgery chỉ ra: Sau phẫu thuật, 60–70% bệnh nhân u thần kinh đệm giảm rõ rệt tần suất động kinh.

2. Xạ trị

Xạ trị giúp kiểm soát sự phát triển của tế bào ung thư, đặc biệt với:

• U ác tính
• U còn sót sau phẫu thuật
• U không thể phẫu thuật

3. Hóa trị

Thường áp dụng trong u ác tính như glioblastoma. Việc tiêu diệt tế bào ung thư giúp giảm hoạt động bất thường của mô não → giảm co giật.

4. Liệu pháp nhắm trúng đích & miễn dịch

Một số trường hợp phù hợp với thuốc nhắm trúng đích (targeted therapy) giúp làm chậm tiến triển bệnh.

Kiểm soát yếu tố kích hoạt cơn động kinh

Các yếu tố khiến bệnh nhân dễ lên cơn:

• Thiếu ngủ
• Stress mạnh
• Ánh sáng chớp nháy
• Quên uống thuốc
• Dùng chất kích thích

Bệnh nhân nên ghi nhật ký theo dõi để biết yếu tố nào gây khởi phát cơn.

Theo dõi tái phát & điều chỉnh thuốc

Tái khám định kỳ mỗi 1–3 tháng

Kiểm tra MRI đánh giá kích thước u

Điều chỉnh thuốc chống động kinh theo từng giai đoạn

Theo dõi tác dụng phụ dài hạn

Xem thêm:Hướng dẫn các phương pháp điều trị ung thư não hiệu quả

Tiên lượng và biến chứng

Động kinh ảnh hưởng thế nào đến chất lượng sống?

Động kinh không chỉ gây nguy hiểm khi lên cơn mà còn:

• Ảnh hưởng giấc ngủ
• Làm giảm khả năng tập trung
• Gây lo âu, sợ tái phát
• Giảm khả năng lao động

Với bệnh nhân ung thư não, những yếu tố này càng làm tinh thần suy giảm nhanh hơn.

Nguy cơ tái phát cơn động kinh

Ngay cả khi đã kiểm soát tốt, bệnh nhân vẫn có thể tái phát nếu:

• Khối u tiến triển
• Phù não tăng
• Ngừng thuốc chống động kinh
• Có nhiễm trùng hoặc sốt cao

Khi nào cần đưa bệnh nhân đến bệnh viện ngay?

• Cơn kéo dài trên 5 phút
• Nhiều cơn liên tiếp
• Cơn đầu tiên trong đời
• Sau cơn không tỉnh lại
• Có chấn thương khi ngã

Chăm sóc bệnh nhân ung thư não có động kinh

Xử trí khi bệnh nhân xuất hiện hành vi bất thường trong cơn

Lưu ý: tuân thủ các nguyên tắc an toàn, không mô tả hành vi nguy hiểm.

Người nhà cần:

• Giữ không gian xung quanh an toàn
• Quan sát thời gian và trạng thái cơn
• Xoay bệnh nhân sang một bên nếu có thể, để dễ thở
• Gọi cấp cứu khi cơn kéo dài bất thường

Dinh dưỡng hỗ trợ

Một số nghiên cứu gợi ý chế độ ketogenic diet có thể hỗ trợ giảm cơn động kinh ở một số bệnh nhân, nhưng chỉ nên áp dụng khi có chỉ định của bác sĩ.

Nguyên tắc dinh dưỡng chung:

• Tăng rau xanh và thực phẩm giàu omega-3
• Bổ sung vitamin nhóm B
• Tránh đồ uống kích thích

Sinh hoạt, nghỉ ngơi, tâm lý

• Ngủ đủ 7–8 giờ
• Tránh ánh sáng nhấp nháy mạnh
• Hạn chế stress
• Không làm việc quá sức
• Tập thở – thiền để ổn định tâm trạng

Theo dõi định kỳ và tuân thủ điều trị

• Không bỏ liều thuốc
• Không tự ý thay đổi phác đồ
• Báo bác sĩ khi có cơn co giật mới
• Khám định kỳ giúp phát hiện sớm tiến triển bất thường của khối u

Ngủ đủ giấc là cách tốt nhất cho bệnh nhân ung thư não có động kinh

Phòng ngừa động kinh ở bệnh nhân ung thư não

Phát hiện và điều trị sớm u não: Càng điều trị sớm, nguy cơ xuất hiện động kinh càng thấp.

Kiểm soát phù não: Corticosteroid, mannitol và các biện pháp điều trị phù não giúp giảm đáng kể nguy cơ co giật.

Dùng thuốc dự phòng trong một số trường hợp đặc biệt

Bác sĩ có thể chỉ định thuốc chống động kinh dự phòng cho:

• U có nguy cơ cao
• Bệnh nhân sau phẫu thuật não
• U lan rộng gần vùng vận động

Lối sống hỗ trợ ngăn ngừa co giật

• Ngủ đúng giờ
• Kiểm soát tâm lý
• Dinh dưỡng hợp lý
• Không dùng chất kích thích

Xem thêm

• Phẫu thuật ung thư não: Quy trình, rủi ro và khả năng hồi phục
• Các phương pháp chẩn đoán ung thư não hiện nay
• Xét nghiệm ung thư não gồm những gì? Quy trình và chi phí

Kết luận

Mối liên hệ giữa ung thư não và động kinh là một vấn đề y khoa phức tạp nhưng cực kỳ quan trọng. Động kinh không chỉ là triệu chứng phổ biến mà còn là dấu hiệu cảnh báo mức độ tiến triển của khối u. Việc phát hiện sớm, chẩn đoán chính xác và điều trị toàn diện, kết hợp giữa kiểm soát co giật và điều trị u não sẽ giúp bệnh nhân cải thiện chất lượng sống đáng kể.

Bên cạnh đó, nếu bạn muốn hiểu sâu hơn về các bệnh lý ung thư cũng như các kiến thức hữu ích về sức khỏe, hãy truy cập vào fanpage Thuocungthu.net - Hiểu bệnh, hiểu thuốc để cập nhật những thông tin y khoa chính thống cũng như các mẹo bảo vệ sức khỏe.

FAQ – Câu hỏi thường gặp

Động kinh có phải dấu hiệu đầu tiên của ung thư não không?

Có. Khoảng 30% bệnh nhân ung thư não được chẩn đoán sau khi xuất hiện cơn động kinh đầu tiên.

U não lành tính có gây động kinh không?

Có. U màng não hoặc u thần kinh đệm độ thấp vẫn có thể gây co giật nếu chèn ép mô não hoặc gây phù não.

Điều trị động kinh có giúp điều trị ung thư não không?

Không. Thuốc chống động kinh chỉ kiểm soát triệu chứng. Điều trị u não mới giúp giải quyết nguyên nhân.

Phẫu thuật u não có làm hết co giật không?

Khoảng 60–70% bệnh nhân giảm rõ rệt sau phẫu thuật, nhưng vẫn cần theo dõi và dùng thuốc.

Động kinh ở bệnh nhân ung thư não có nguy hiểm không?

Có. Động kinh có thể gây chấn thương khi ngã, rối loạn ý thức, giảm chất lượng sống và tăng nguy cơ biến chứng.